زەنگوڵی ژن لە دیوانی (زەنگوڵی وتن)ی نەزەند بەگیخانیدا : لە سایتی شاماران (نووسەر: سەلاح حوسەینپوور)

لە سایتی شاماران (نووسەر: سەلاح حوسەینپوور)

“collection, Bells of Speech, represents a humble self, recounting its struggle against life's difficulties. It is the sound that reverberates the suffering of war, displacement, and exile. It is the journey of self-building towards freedom. 'The essential characteristic of Bells of Speech is the resonance of femininity carrying the melody of women's suffering, which alternately expresses human pain and sorrow. In my research, I have explored these sufferings. My reflection is based on its textual analysis.” Salah Hosseinpour

دیوانی زەنگوڵی وتن خودی نەزەند بەگیخانییە، ململانێ لەگەڵ ناخۆشیەکانی ژیان، لەرینەوەی زەنگوڵی ئازارەکانی جەنگ، کۆچ و مەنفایە، پرۆسەی دروستبوونی خودە تا مرۆڤ بە ئازادی بژیت.

زەنگوڵی ژن بەشێکی لێکدانەبڕاوە لە زەنگوڵی وتن. زەنگوڵی ژنیش ئاوازی ئازارەکانی ژنانە، ئاواز. زەنگوڵی ژنیش ئاوازی ئازارەکانی ژنانە، ئاوازێکی بێ‌سنوور کە یەک یەکی ئەو پەیڤانە ئازارەکانی مرۆڤ دەگوێزنەوە.  من لەم خوێندنەوەیەدا جەختم لەسەر ئازارەکانی ژن کردۆتەوە. پشتم بە ناوەڕۆکی دەق بەستووە و لەو چوارچێوەیەدا باسم لە ناوەڕۆکی دەق کردووە.

کوشتنی ویست و ئیرادە تاک، بە تایبەت ژنان و هەستکردن بەم ئازارانە راستەوخۆ و رەوشی ناهەمواری ژیان، هەستنەکردنی مرۆڤ بەو قەیرانانەی کە مرۆڤایەتی لەسەر بنەمای بەرژەوەندی بەرەو ڕووی ژینگەی کردۆتەوە، ناتوانێت  مرۆڤ بژیت و بێدەنگ بێت. لەناو ڕەوشێکی بەم شێوەیەدا نە تەنها ژن خۆی نییە، بگرە هیچ شوێنێکیش بۆ ژیانی ژن نەماوەتەوە، بەم پێیەش تا ژن ئازاد نەبێت، ژینگە بەردەوام بەرەو وێرانی دەڕوات. هەستم کرد دیوانی زەنگوڵی وتن بە زمانێکی سادەی پڕهەست و یاخیانە باس لەو ئازارانە دەکات کە ژیانی کردووەتە دۆزەخێک، ئەمەش لە نەبرەی دەەنگی شاعیردا لە کاتی خوێندنەوەی شیعرەکانی تەواو هەستی‌پێ‌دەکرێت. هیوادارم توانیبێتم تا ڕادەیەک باس لە خەیاڵی ئەودیو وشەکان بکەم.

تابڵۆیەک لە ژیانی نەزەند بەگیخانی

دیوانی زەنگوڵی وتن، نەزەند بەگیخانییە، بوونی شاعیر بریتییە لە پڕۆژەیەک لە هەوڵ و تێکۆشان، ئەمەش لە دیوانەکەدا خۆی دەنوێنێ. بەگیخانی لە باشووری شاری کۆیە، لە شاخی مشکە لەدایک بووە، -لەم ڕووە کە شاخی گەزەش سەر بە شاخی مشکەیە- ڕەز و ئاو و باخی هەبووە، ئەمەش ژیانی پاک و سادەی بەخشیوەتە شاعیر. 

  بەیانیەک لەگەڵ گزنگ لەدایک بووم

  خۆر ملوانکەی تیشکی کردە ملم

  جۆگەی بەردەم ڕەزی گەزە

  چڵێک تەرایی دا دەستم

نەزەند لە تەمەنی گەنجیدا ئاشنای ڕەنگی سوور و ونەوشەیی ژیان دەبێت و لە دەمەو ئێوارەدا ژیانی شاعیر لە کەنار ئاوەکانی هەندەران تێکەڵ بە شیعر و ماچ و سەما دەبێت؛ سەمای ئازارەکان، سەمای دوورەوڵاتی، سەمای دروستکردنی بوون، سەما… پاشان شاعیر باسی تێپەڕاندنی زەمەن لە نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا دەکات:

 لەپەو ڕوو

 لە کەنار ئەتڵەنتیک کەوتبوون

 پێکڕا

 دوو گۆڕمان هەڵکەن

 نووسیمان زەمەن

شاعیر لە دوورگەیەکی نیگەراندا دەژی، لەم دورگە نیگەرانەدا دەژیت، لەم دوورگە نیگەرانەدا، لەو سنووری ئاشنایی، هاودەمی ئاو، تاشەبەرد و سروشتە. گوێ لە سترانی شەپۆل و ناڵانەوەی کەنار دەریا دەگرێت، کە هەوەس و مەرگ یەک‌بەیەک سەرچۆپی دەکێشن و دەستەکانی باوکی بە دوو لێوی پاییزی چوارمەشقی خەمبار دەبینێ کە لە چاوەڕوانیدا سەما دەکات.

 من ئاشقم

 ئاشقی دوورگەیەکی نیگەران

 کە قوڵپ دەدا لە ژان

شاعیر هەر لە منداڵیەوە وانەکانی با بووە و لە نێوان عەدەم و وجوددا ژیاوە:

 کە منداڵ بووم

 جوانی گوڵە حاجیلەم لە پەنجەکانی خۆمدا دەبینی

نەزەند بەگیخانی هەر لە منداڵیەوە خۆی لە نێوان دەرچوون و دەرنەچوونی گوڵە حاجیلەدا دەبینی کە گرێدراوی قەدەر بوو. خۆی یەکلایی نەدەکردەوە و دیسان پرسیاری لە داهاتووی خۆی دەکرد. لە هەندەرانیش داهاتووی لە نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوادا دەبینی و پرسیاری لە هەردوکیان هەیە. داهاتووی شاعیر نادیارە و جوانیش لەم نادیاریەدا دەبینێتەوە.

 من منداڵ بووم

 جوانی گوڵە حاجیلەم لە پەنجەکانی خۆمدا دەبینی

 گوڵێکمان دەقرتاند:

 “دەردەچم، دەرناچم ـ دەردەچم، دەرناچم؟”

 “خۆشی دەوێم، خۆشی ناوێم، ـ خۆشی دەوێم خۆشی ناوێم؟”

 خۆشەویستی پەڕامووچکەیەکە بەدەم باوە

 لە نێوان من و تۆدا دەخولێتەوە

 ئاخۆ لەسەر رۆحی کاممان بنیشێتەوە رۆژێ”

لە شیعری “ئەوێ و من ئێرە” هاوینی ١٩٩٤ لە پاریس باس لەم نادیاریە دەکات و پرسیاری بێ‌وڵام ماوە.

  داهاتووم لە نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا خەوتووە

  خەون بە هەردوکیانەوە دەبینێ

  “ئاخۆ دەبێ بگەڕێمەوە، دەبێ بگەڕێمەوە، دەبێ بگەڕێمەوە؟”

دیسان گوڵەحاجیلە بە عیشوە و ناز دەنیشێتە سەر زاری گیا و بەرەو کوێ؟ ملوانکەی خەونی بۆ دەهۆنێتەوە.

زەنگوڵی وتن، تابڵۆی ژیانی شاعیرە ئازارەکانی شاعیر تەواو واقعی و زەنگوڵی وتنیش شەڕی ئەم واقعەیە.

ملوانکەی خەونی نەزەند

وشە، داڕشتنی سات، ڕوح‌سپاردن بە مانگ، بەرەڵاکردنی جەستە لە بۆشایی، ڕواندنی گوڵی ئەڤین، ڕاستی، خواردنی سێو لە باخچەی عەدەن، بوون بە فرشتە، سڕینەوەی گوناهی حەوا، بوون بە سەراب، گرتنی دەستی باران بۆ سەرا، ماچکردنی لێوی با، دەستکردن لە گەردنی مانگ، بوون بە شەونم لەسەر بڕژانگی لم، بوون بە وشە، ئاشتکردنەوەی مار و خودا، بوون بە شەڵاڵێک ڕۆشنایی بۆ سڕینەوەی دوورییەکان، نەخشکردنی شیعر لە چیای جودی، گەڕانەوە لە وشە بەرەو خود.

                             ئەوەتا ملوانکەم ئێشتا لە ملە

                                 ملوانکەی وشە

شاعیر لە شیعری “ئەوێ و من  لێرە”، باسی ژیانی ڕۆژهەڵات دەکات کە هەرزەکاران کڕنۆشیان بۆ کەزییە خورماییەکانی بردووە، ئەویش وەک خواوەندی ژن ئینانا لە چاوەڕوانی خۆشەویستەکەیدا بووە. لە ئێوارە ئاشقانەکانی پاریسیشدا “ئێرە” لە ئامێزی تەنهایی، لەگەڵ مەرگ دەستوپەنجە نەرم دەکات و لە قاوەخانەی (لۆگراند کلۆنی) باس لە کتێبی “ڕەگەزی دووەم”ی سیمۆن دۆ‌بۆڤوار و “وجود و عەدەم”ی ژان‌پۆل سارتەر، دەکات.

  ئێوارە دەستە ئیرۆسیەکانی لە تەنهایی‌دا

  دەخانە دەست ژنێکی قژقاوەیی

 ئەمجارە شاعیر وەک خودی خۆی، وەک مرۆڤێک کە پرۆژەی خود بونیاد دەنێت، لە تەنهاییدا لەدایک دەبێتەوە. لەدایک‌بوونەوەکەی فڕێدان و هەڵوەشاندنەوەی سەرجەم و ئەو دنیا بارگراویکراوەیە بە زینیەتی باوک‌سالاری و دیسان سەرلەنوێ پێناسەکردنەوەی ژیان و خۆیەتی.

  بەیانی لەدایک بووم

من بووم و

خۆر هاتە دیدەنم

‌شاعیر سەبەر بەرەو قوڵایی ژیان دەکات، لەو دیو با و لەش، وشە گوزەر دەکات. ئەمجارە خۆی دەناسێتەوە. ناسینەوەی خۆی هەمان لەدایکبوونەوەی نەزەندە، هەمان تێزەکەی سیمۆن دۆبۆڤوارە کە دەڵێت: “ژن بە ژنی لەدایک نابێت، بەڵام دەکرێت بە ژن”.

زەنگوڵی وتن، تابڵۆی ژیانی شاعیرە، زەنگوڵی ئازارەکانی ژن، جەنگ، کۆچ مەنفا، ململانێی مەرگ – ژیان و یاخیبوونە. شاعیر زەنگوڵی وتن دەلەرێنێتەوە و لەودیو ئازارەکان سەرشێتانە گۆرانی دەڵێت و سەما دەکات، ژیانیش لەمەدا دەبینێتەوە، ئازارەکانی شاعیر تەواو واقعی و زەنگوڵی وتنیش شەڕی ئەم واقعەیە.

  من پێدەکەنم

  من دەگریم

  من سەما دەکەم

  من گەورەترم لە گەورەبوون

  نەمرترم لە مردن

  من دەژیم

زەنگوڵی ژن

“زەنگوڵ”، نمادێکە بۆ ئاگادارکردنەوە کە لە کاتی لێدانی ئاهەنگ و موسیقایەکی لێوە دێت. ئەم ئاهەنگەش پێوەندی بە چۆنیەتی لەرینەوەی هەیە. ئەم زەنگوڵە لە کلیساکانیشدا هەیە و ئێمە پێی ئاشنایین، بەڵام شاعیر بۆ وتنی هەستەکانی خۆی قۆستوویەتیەوە. دەکرێت ئەم زەنگوڵە، زەنگوڵی پێشەنگایەتی یا ئاگادارکردنەوەی ئێمە بێت، لەو شتانەی کە لێی ئاگادار نین. ئەم زەنگوڵە لە “زەنگوڵی وتن”دا بە پەیڤەکانی شاعیر دەلەرێتەوە و تەزووی ئازارەکەکان یەک یەکی وشەکان دەنووسنەوە، بە تایبەتی ئازاری ژنانە، بۆیە لێکۆڵینەوەکەم لەژێر ناونیشانی “زەنگوڵ ژن لە دیوانی زەنگوڵی وتن‌”، دایە.

ئازارەکانی بوونی نزۆکی مێیینە، شوناسی ناسروشتی مێیینە، ئازارەکانی ژنانی ئەنفال لە چاوەڕوانی بێهودەدا، ئازارەکانی توانەوە و خولانەوەی تاک لەناو چوارچێوەی تڕادسیۆنەکانی بنەماڵە، خێڵ و هۆز و حزب. لە هەمان کاتدا خۆی وەک ژنێک دەبینێت  کە خاوەن مێژووی سەردەمی دایکایەتییە کە دەسەڵاتسالاری نێرینە و پاوانخوازی ئەقڵیەتی نێرینە باڵی بەسەدا کێشاوە. بۆیە بەرەوڕووی هەموو ئەو مێژوو و مێتۆلۆژیایە دەبێتە کە ئیرادەی ژنیان کۆیلە کردووە و بوونی دووبارە بە خۆی دەبەخشێتەوە؛ واتا لەدایکبوونەوە لەژێر کاریگەری هزری ئیگزانسیالیستیدا. (Existentialism)

بەگیخانی زەمەن ڕاو دەکات و لەژێر ویست و ئیرادەی خۆی هەنگاو دەنێت و فوو بە قەدەر و سیستەمی هیراشیکی دەسەڵاتی نێرینەدا دەکات؛ پڕۆژەی خوبونیادنانەوە و ئاواکردن دادەڕێژێ و داهاتووی خۆیشی لە یەکلایی‌نەکردنەوەی گوڵە‌حاجیلەدا دەبینێتەوە. لە دیدی شاعیردا مرۆڤ دەبێ لە شەڕئەنگیزی داماڵرێت، مرۆڤ وەک مرۆڤ دەبینێت و ئازاریش هاوڕێی مرۆڤ و پێشی وایە خۆشەویستی لە ئازادی‌دا گەشە دەکات.

 مەنفا بەڵێنی خاکی گوڵشەن و هۆزێکی ژیرم

 پێدەدات

 کە من تیایدا خۆم بم و

 ئازادیش هاوڕێی مرۆڤ

*ڕوونکردنەوەی ئیگزانسیالیزم ئیگزانسیالیزم ڕێبازێکی فەلسەفییە کە دەڵێت هەبوون لە پێش بوونەوەیە. بەو واتایە مرۆڤ سەرەتا دێتە دنیا بەبێ هیچ سروشت یان پلانی پێشوەختە. پاشان، لە ڕێگەی ئازادییە ڕەهاکەی و هەڵبژاردنەکانیەوە، مانای ژیان و سروشتی (وجود)ی خۆی دروست دەکات. لە ئەنجامدا، مرۆڤ بە تەنیا بەرپرسیاری تەواوی لەسەرە بەرامبەر بە هەموو کردەوەکانی. ژان-پۆل سارتر و سیمۆن دی بێڤوار پێشەنگی ئەم هزرە فەلسەفیەن.